واژه شطرنج تلفظ فارسی چاتورانگا است. کلمهای که در زبان سانسکریت برای نامگذاری این بازی به کار برده میشود. از کشور هند به عنوان نخستین زادگاه این بازی یاد میشود.
شطرنج در زمان ساسانیان وارد ایران شد و بعد در کشورهای اسلامی، اروپا و روسیه تکامل پیدا کرد.
صفحهٔ شطرنج یک صفحهٔ مربع ۸ در ۸ خانه یکی در میان سیاه و سفید است. ستونهای عمودی روبهروی شطرنجبازان با حروف الفبا از A تا H و ردیفهای افقی با اعداد 1 تا 8 مشخص میشوند.
16 مهره سفید در ۱۶ خانه دو ردیف یک و دو و ۱۶ مهره سیاه هم در ۱۶ خانه دو ردیف 7 و 8 قرار میگیرند، صفحه حتما بایستی طوری قرارگیرد که اولین خانه سمت راست هر دو شطرنجباز سیاه باشد.
انواع مهرههای شطرنج:
در مسابقه شطرنج شخصی برندهاست که بتواند شاه حریف را با خطر زدن (کیش) مواجه کند به طوری که حریف راهی برای رفع کیش نداشته باشد.
قدرت هر شطرنجباز با یک امتیازی موسوم به ریتینگ مشخص میشود. این عدد بر اساس بازیهای رسمی انجام شده هر بازیکن تعیین میشود و هر سه ماه یکبار توسط فیده منتشر میشود. هر یک از فدراسیونهای ملی نیز ممکن است درجات خاص خود را داشته باشند که در آن کشور مورد پذیرش است.
درجههای شطرنجبازان که توسط فدراسیون جهانی شطرنج اعطا میشود:
شطرنج در ایران باستان
با وجود پژوهشهای بسیار که به ویژه در قرن کنونی درباره پیدایش شطرنج و ابداع آن به عمل آمده است، تا کنون هیچ یک از پژوهشگران، چه خارجی و چه ایرانی، به نتیجه قطعی و روشنی دست نیافته اند. اما بررسی سابقه تاریخی شطرنج بر اساس مدارک مستند، گواه آن است که ایرانیان، قبل از دوران ساسانیان یعنی نزدیک به دو هزار سال قبل با شطرنج آشنا بودهاند.
با توجه به عواملی مانند قدمت تاریخی، بررسی اصطلاح های علم شطرنج بر پایه اصول دانش زبان شناسی و هماهنگی شطرنج با فرهنگ اجتماعی ایرانیان، می توان پذیرفت که این هنر چنان که امروز متداول و مطلوب جهانیان می باشد، فن تکامل یافته ای است با سابقه دو هزار ساله که بدون تردید از ایران سر بر آورده است. ایرانیان در دوران پیش از اسلام برای پایه گذاری شطرنج گام های اساسی برداشته بودند و پس از اسلام نیز استادان ایرانی تا قرن شانزدهم میلادی در پرورش و گسترش آن تلاشی پر ارج معمول داشته اند.
پس از رنسانس و در اواخر قرن پانزدهم میلادی، شطرنج در قاره اروپا متحول گردید و تغییرات مهمی در حرکات مهرهها به ویژه حرکت وزیر، فیل و طرز قلعه رفتن و گرفتن پیاده در حین عبور و... داده شد. به عبارت دیگر، شطرنج نوین که امروزه در سراسر دنیا از جمله کشور ما رایج است، پدید آمد.